انواع سبک‌های فرزندپروری

والدین باید چگونه با فرزندان خود رفتار ‌‌کنند؟

روش‌هایی كه والدین در تربیت فرزندان خود به كار می‌گیرند، نقشی تعیین‌‌کننده در تأمین سلامت فرزندانشان خواهد داشت؛ به‌‌گونه‌‌ای که اکثر محققین اذعان دارند مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان، منعکس کننده‌ی رفتارهای نادرست والدینشان است. به عبارت دیگر، وجود مشکلات رفتاری در فرزند شما به منزله‌‌ی روابط معیوب اعضای خانواده با یکدیگر بوده و با روش‌های تربیتی نادرست والدین و تعاملات ناکارآمد آنها، ارتباطی مستقیم دارد. در اوایل دهه ۱۹۶۰ دایانا بامریند پژوهشی را با استفاده از مشاهده طبیعی، مصاحبه با والدین و سایر شیوه‌های پژوهش برروی بیش از ۱۰۰ کودک و نوجوان واقع در سنین مدرسه اجرا نمود و به این نتیجه رسید که توسعه و پیشرفت اجتماعی فرزندانمان، متاثر از سبک فرزندپروری والدینشان است. وی بر اساس مطالعاتش چهار سبک فرزندپروری را ارائه نمود که در این بخش نسبت به بررسی آن‌‌ها اقدام شده است.

1- والدین مستبد

آیا شما عقیده دارید فرزندانتان حق اظهار نظر در خصوص هیچ موضوعی را ندارند؟ آیا عقیده دارید همیشه حق با شما است و قوانین و مقررات خانه را به تنهایی وضع می‌‌کنید؟ آیا عقیده دارید که منطق مهم‌‌تر از احساس فرزندانتان است و فکر می‌‌کنید روزی که بزرگ شوند خودشان متوجه رفتار منطقی شما خواهند شد؟ تمامی مثال‌‌هایی که در این بخش بیان شدند نمونه‌‌هایی از باورها و اندیشه‌‌های یک پدر یا مادر مستبد هستند. چنین والدینی عموماً عقیده دارند که فرزندانشان باید تحت هر شرایطی از قوانینی که وضع کرده‌‌اند، پیروی کنند. در واقع چون آن‌‌ها چنین گفته‌‌اند، باید همانگونه شود و هیچ مذاکره‌‌ای هم در کار نخواهد بود. شاید در نگاه اول با خودتان بگویید که اشکال کار کجاست؟ چراکه من بهتر از فرزندم می‌‌دانم صلاح او در چیست؛ اما فراموش نکنید که همین تصمیمات نادرست و ریسک‌‌های مثبت است که به فرزندانتان مهارت حل مسئله را می‌‌آموزد (و شما با این روش تربیتی او را از داشتن چنین مهارتی محروم کرده‌‌اید). بنابراین می‌‌توان چنین نتیجه گرفت که والدین مستبد عموماً به‌‌جای همفکری با فرزندانشان، از آن‌‌ها انتظار اطاعت دارند. علاوه‌‌براین، والدین مستبد در اکثر مواقع برای آموزش رفتار صحیح به فرزندانشان از گزینه‌‌ی تنبیه استفاده می‌‌کنند و فرآیند تربیتی آن‌‌ها را بیشتر به چشم یک سرمایه‌‌گذاری می‌‌بینند تا امری از سر عشق. تحقیقات نشان می‌‌دهند کودکان و نوجوانانی که با والدینی مستبد پرورش یافته‌‌اند، تنها از قوانین اطاعت کرده و تلاشی در راستای درک درست آن‌‌ها نمی‌‌کنند و این موضوع باعث بروز رفتارهای عصبی و پرخاشگرانه‌‌ی بسیار زیادی در آن‌‌ها خواهد شد. در واقع چنین کودکانی بیش از اینکه به اهداف و آینده‌‌شان بیندیشند، درگیر احساس خشم و نفرت خود از والدینشان هستند و این امر آن‌‌ها را تبدیل به دروغگویان خوبی می‌‌کند. به خاطر داشته باشید چنین کودکان و نوجوانانی عموماً تهی از هرگونه احساس عزت‌‌نفس و اعتماد‌‌به‌‌نفس هستند؛ چراکه عقاید و نظراتشان هیچ‌‌گاه دیده و شنیده نشده است.

2- والدین مقتدر

آیا شما هم برای ایجاد و حفظ یک رابطه‌‌ی مثبت با فرزندانتان تلاش بسیاری می‌‌کنید؟ آیا عقیده دارید فرزندانتان می‌‌بایست در جریان دلایل تصمیماتتان قرار بگیرند؟ آیا همواره پیش از آنکه تصمیمی بگیرید، خود را به جای آن‌‌ها می‌‌گذارید و کمی هم از طرف مقابل به مسائل نگاه می‌‌کنید؟ اگر چنین ویژگی‌‌هایی دارید، شما به طور قطع یک پدر یا مادر مقتدر هستید. والدین مقتدر، دنیای متفاوت و عجیبی ندارند. آن‌‌ها نیز درست همانند سایر والدین برای فرزندانشان قوانینی وضع می‌‌کنند؛ اما همیشه دلایل پشت پرده را هم برای آن‌‌ها بیان می‌‌کنند و احساساتشان را مدنظر قرار می‌‌دهند. در واقع آن‌‌ها به جای اینکه به دنبال سرکوب افکار و احساسات فرزندانشان باشند، سعی در تایید و تقویت آن‌‌ها دارند و بدینوسیله تلاش می‌‌کنند تا بزرگسالانی مسئولیت‌‌پذیر به جامعه تحویل دهند. علاوه‌‌براین والدین مقتدر هیچ‌‌گاه تلاش نمی‌‌کنند تا از روش‌‌های تنبیهی برای آموزش فرزندانشان استفاده کنند، بلکه همواره تمرکزشان را بر روی روش‌‌های تشویقی گذاشته و بدین ترتیب آن‌‌ها را در مسیر درست همراهی می‌‌کنند. شاید با خود فکر می‌‌کنید که چنین روش تربیتی نیازمند صرف زمان و انرژی بسیاری است؛ اما توجه داشته باشید که در واقع این روش باعث راحت‌‌تر شدن کار شما می‌‌شود. تحقیقات نشان می‌‌دهند کودکانی که با این روش تربیتی رشد کرده‌‌اند نسبت به سایر همسالان خود تمایل بیشتری برای کسب موفقیت و خوشبختی داشته و در فرآیند تصمیم‌‌گیریشان بهتر عمل می‌‌کنند.

3- والدین سهل‌‌گیر

آیا شما به ندرت قوانینی را که وضع کرده‌‌اید اجرا می‌‌کنید؟ آیا فکر می‌‌کنید که فرزندتان بدون کمک شما نیز موفق خواهد شد تمایز میان کار درست وغلط را درک کند؟ اگر چنین باوری دارید، در گروه والدین سهل‌‌گیر قرار می‌‌گیرید. والدین سهل‌‌گیر عموماً در مقابل اتفاقات مختلف، منعطف هستند و به فرزندانشان اجازه می‌‌دهند تا هر کاری را تجربه کنند. آن‌‌ها تنها در مواقعی خود را درگیر ماجرا می‌‌کنند که احتمال بروز مشکلی جدی برای فرزندانشان وجود داشته باشد و سعی خواهند کرد با بیان جمله‌‌ی «بچه است دیگر» مسئله را تمام کنند (تنها با یک قول ساده از جانب فرزندانشان که دیگر آن کار را تکرار نمی‌‌کنند، کوتاه می‌‌آیند). وقتی از آن‌‌ها در رابطه با نحوه‌‌ی رفتارشان سئوال می‌‌پرسید، به شما پاسخ می‌‌دهند که می‌‌خواهند با فرزندانشان دوست باشند تا بدین ترتیب آن‌‌ها بتوانند حرف‌‌هایشان را به راحتی بیان کنند. شاید با خود فکر می‌‌کنید اشکال این کار کجاست و چرا چنین روش تربیتی درست نیست؟ تحقیقات نشان می‌‌دهند کودکان و نوجوانانی که چنین والدینی دارند عموماً با مشکلات تحصیلی بسیاری دست و پنجه نرم کرده و بیش از سایر هم‌‌سالان خود در معرض ابتلا به مشکلات و بیماری‌‌های جسمانی نظیر چاقی و پوسیدگی دندان قرار دارند. علاوه‌‌براین آن‌‌ها علاقه‌‌ی بیشتری نیز به تکرار اشتباهاتشان از خود نشان می‌‌دهند؛ چراکه در مقابل رفتار نامناسبشان بازخورد منفی دریافت نکرده و رفتارهای مثبت آن‌‌ها تشویق نمی‌‌شود. اما آنچه باعث شده تا این روش تربیتی در مواقعی خطرناک هم به نظر برسد این است که فرزندان شما به واسطه‌‌ی آن جرات و جسارت انجام کارهایی را پیدا می‌‌کنند که به هیچ عنوان مناسب آن‌‌ها نیست.

4- والدین بی‌‌تفاوت

آیا شما از فرزندانتان در رابطه با وضعیت تحصیلی‌‌شان سئوال نمی‌‌پرسید؟ آیا به ندرت از اینکه فرزندتان کجاست و چه کاری انجام می‌‌دهد مطلع هستید؟ آیا زمان زیادی را برای برقراری ارتباط با فرزندتان اختصاص نمی‌‌دهید؟ اگر چنین ویژگی‌‌هایی دارید، شما به طور قطع یک پدر یا مادر بی‌‌تفاوت به‌‌حساب می‌‌آیید. والدین بی‌‌تفاوت اکثراً نسبت به وضعیت فرزندانشان بی‌‌اطلاع هستند و قوانین معدودی برای آن‌‌ها وضع می‌‌کنند. در واقع آن‌‌ها انتظار دارند که فرزندانشان، خودشان بزرگ شوند و به همین دلیل وقت و انرژی کافی به این موضوع اختصاص نمی‌‌دهند. شاید چنین موضوعی در نظرتان منطقی به‌‌نظر نرسد و احساس کنید که چنین والدینی وجود ندارند؛ اما ما همه روزه شاهد آن هستیم که بسیاری از پدر و مادرهای دارای مشکلات سوء مصرف (خواه اعتیاد به مواد مخدر و خواه اعتیاد به کار) چنین رفتاری را با فرزندانشان دارند. آن‌‌ها به ندرت از نیازهای جسمی و عاطفی فرزندانشان باخبراند و به ندرت از مشکلات و مسائلشان آگاهی دارند. درواقع  آن‌‌ها هر کاری را به مسائل فرزندانشان ارجح می‌‌دانند و حتی ممکن است از آن‌‌ها بخواهند حرف نزنند تا قبض تلفن را پرداخت نمایند. تحقیقات نشان می‌‌دهند که فرزندان چنین والدینی عموماً با مشکلات اعتماد‌‌به‌‌نفس و عزت‌‌نفس دست‌‌‌‌و‌‌پنجه نرم کرده و از سطح شادی پایینی برخوردارند. همچنین آن‌‌ها در مدرسه نیز عملکرد ضعیفی داشته و اشتباهاتشان را دائماً تکرار می‌‌کنند.

(برگرفته از مقاله Types of Parenting Styles and Their Effects on Kids4 / Amy Morin, LCSW)