چگونه عادت‌‌های پایداری را به فرزندانمان بیاموزیم؟

در دنیایی که بسیاری از دانشمندان و سیاست‌گذاران در پی یافتن راه‌‌حلی برای مقابله با تهدیدات روزافزون تغییرات اقلیمی و خسارات فاجعه‌‌بار ناشی از آن هستند، وظیفه‌‌ی ما به‌عنوان والدین و مربیان تعلیم و تربیت فرزندانمان چیست تا اطمینان حاصل کنیم آن‌‌ها ضمن درک درست وضعیت جهان، به حل مشکلات آن کمک کرده و تلاش می‌‌کنند تا تبدیل به بخشی از راه‌‌حل شوند؟ خبر مسرت‌بخش در این خصوص آن است که خوشبختانه امروزه بسیاری از کودکان و نوجوانان از طریق رسانه‌‌های اجتماعی، اخبار و آموزش‌‌های درست، با پدیده‌‌هایی نظیر تغییرات و ناهنجاری‌‌های آن آشنا شده‌‌اند. کارول اودونل، مدیر مرکز آموزش علوم اسمیتسونین دراین‌باره می‌‌گوید: کودکان امروز بیش از گذشته از مسائل پیچیده‌‌ی اجتماعی و علمی آگاه هستند؛ اما سؤال اصلی اینجاست که ما به‌عنوان بزرگ‌سالانی هدایتگر چه اقدامی باید دراین‌باره انجام دهیم؟

محققان و پژوهشگران عقیده دارند که منابع لازم برای زندگی، رو به اتمام است و باید به‌صورت فوری، اقدامی جهانی در این زمینه صورت پذیرد. بر همین اساس ازآنجایی‌که کودکان و نوجوانان امروز، مدیران و تصمیم سازان فردا هستند، چنانچه بخواهیم تغییری چنین بنیادین در کیفیت زندگی بشریت ایجاد نماییم، بی‌‌شک مسیر توسعه از خانواده و مدرسه‌‌هایمان خواهد گذشت. درواقع ما باید تلاش نماییم تا از طریق آموزش درست دانش‌‌آموزان و فرزندانمان، آن‌‌ها را به سمت ایجاد عادت‌‌هایی پایدارتر سوق دهیم (خواه از طریق صرفه‌‌جویی در مصرف برق و یا مصرف کمتر پلاستیک) و به آن‌‌ها معنی درست پایدار اندیشیدن را بیاموزیم (داشتن ذهنیت پایدار به این معنی است که افراد بر مسائلی تمرکز می‌‌کنند که در آن‌‌ها دیگران نیز همچون خودشان ارزشمند و حائز اولویت هستند).

شرایط امروز جهان و وقوع پاندمی کرونا، ارزش چنین تفکری را بیش‌ازپیش برایمان روشن ساخته است. تقریباً همه‌‌ی ما تجربه‌‌ی این موضوع را داشته و یا داریم که استفاده از ماسک و رعایت فاصله‌‌گذاری اجتماعی را نه به دلیل سلامت شخصی، بلکه به دلیل سلامت عزیزان و اطرافیانمان رعایت می‌‌کنیم و این همان موضوعی است که بسیاری از رسانه‌‌ها و اندیشمندان اجتماعی بر آن تأکید دارند. بی‌‌شک همه‌‌ی ما به‌عنوان پدر یا مادر می‌‌خواهیم مطمئن شویم تا در دنیایی غیرقابل‌پیش‌بینی، فرزندانمان مهارت پایداری را نیز در لیست مهارت‌‌های خود داشته باشند و از هیچ اقدامی در این خصوص دریغ نخواهیم کرد (اگرچه محدودیت‌‌هایی در این زمینه بر اساس ویژگی‌‌های فردی فرزندانمان وجود دارد). همچنین همه‌‌ی ما برای ساختن فردایی بهتر برای فرزندانمان می‌‌خواهیم که دولت‌‌ها نیز برای مقابله‌‌ی واقعی با چنین پدیده‌‌هایی‌‌ گام بردارند و اقدامات محدودکننده‌ی لازم در این خصوص را در سیاست‌‌های خود نهادینه‌‌ سازند.

بااین‌وجود، آنچه در این میان از اهمیت ویژه‌‌ای برخوردار است، نقش والدین به‌عنوان اولین معلم کودکان و نوجوانان در آموزش چنین مفاهیمی به آن‌‌ها است؛ تا فرزندانمان ضمن آگاهی از نقش خود در این رابطه، متوجه شوند که چه اقداماتی را باید در این خصوص به انجام برسانند و با چه اندیشه‌‌هایی باید رشد یابند. به خاطر داشته باشید که برای ایجاد چنین تغییر بزرگی، هیچ‌‌گاه عملکرد یک فرد و یا حتی یک جمع کوچک نتیجه‌بخش نخواهد بود و موفقیت تنها زمانی حاصل خواهد گشت که همه‌‌ی ما باهم، در این مسیر هم‌‌دل و هم‌‌صدا شویم.

اوتا لوتز (رهبر یک گروه آموزشی در آزمایشگاه پیش‌‌رانش جت ناسا در کالیفرنیا) در این زمینه بیان می‌‌دارد: «همه‌‌ی ما زباله‌‌های کوچکی مثل نی‌‌های پلاستیکی نوشیدنی را دیده‌‌ایم که در همه‌‌جا بر روی زمین افتاده‌‌اند. در حقیقت ما به دیدن چنین صحنه‌‌هایی عادت کرده‌‌ایم و با آن‌‌ کنار آمده‌‌ایم؛ اما آنچه ما باید درواقع از این موضوع بیاموزیم این است که شیوه‌‌ی زندگی‌مان تا حد زیادی پایدار نبوده و نیست!». موضوعی که برای حل آن به هم‌‌سویی همه‌‌ی جامعه نیاز داریم تا بتوان ضمن ایجاد تغییر در فرهنگ‌عامه، در حفظ منابع طبیعی‌‌ نیز کوشید. بر همین اساس در این مقاله ما با دکتر لوتز، اودونل و سایر متخصصان و صاحب‌‌نظران فعال در این زمینه صحبت کردیم تا مشخص کنیم والدین و مربیان چگونه می‌‌توانند ضمن حفظ اعتدال (بدون ترساندن کودکان و نوجوانان از آینده‌‌ی سیاره‌‌شان)، راه‌حل را به فرزندانشان و یا دانش‌آموزانشان نشان داده و به آن‌‌ها عاداتی بیاموزند که هم در کوتاه‌مدت و هم در بلندمدت، برایشان پایداری را به ارمغان آورد.

• به فرزندانتان انگیزه‌‌ی کشف دهید

اودانل می‌‌گوید: «ما باید فرزندانمان را به سمت یادگیری اکتشافی و عمل‌‌گرا در هر محیطی سوق دهیم. فرقی نمی‌‌کند کجا (خانه، مدرسه، موزه و یا حتی جامعه!)، فرزندانمان باید یاد بگیرند که در هرجا و هرلحظه، موضوعی برای یادگیری و عمل وجود دارد».

به خاطر داشته باشید زمانی که از اطلاعات جمع‌آوری‌شده توسط فرزندانتان به‌عنوان ابزاری برای ایجاد تغییر در نحوه‌‌ی زندگی آن‌‌ها استفاده می‌‌کنید، این موضوع به‌مرورزمان تبدیل به یک اصل پایدار و فراموش ناشدنی برای آن‌‌ها خواهد شد (به‌عنوان‌مثال، اگر فرزند شما با منابع آب سالم آشنا شود، ممکن است از این اطلاعات جدید برای دوش گرفتن کوتاه‌‌تر یا بستن شیر آب هنگام مسواک زدن استفاده کند). علاوه‌‌براین با تشویق و فراهم ساختن امکان کاوش فرزندانتان در طبیعت (اگر در محیطی شهری هستید)، آن‌‌ها می‌‌توانند به شکل مناسب‌‌تری با نحوه‌‌ی عملکرد سیستم‌‌های مختلف و تأثیر متقابلشان بر یکدیگر آشنا شده و کشف چنین موضوعی باعث خواهد شد تا آن‌‌ها انگیزه‌‌ی بیشتری برای تغییر رفتار خود در راستای حفاظت از زیست‌‌بومشان داشته باشند.

• با طرح سؤال، آن‌‌ها را تبدیل به افرادی مشاهده‌‌گر کنید

اگر با کودک خود در حال پیاده‌‌روی هستید، از او بپرسید که چه چیزی توجهش را بیش از دیگر موارد جلب می‌‌کند؟ بی‌‌شک پاسخ‌‌های او شمارا حیرت‌زده خواهد کرد. ممکن است فرزندتان به شما پاسخ دهد: «به نظر می‌‌رسد که قبلاً آنجا آب بوده» یا «انگار یکی درختان را قطع کرده». این‌‌ها موضوعاتی است که شما باید توجه فرزندانتان را به آن‌‌ها جلب کنید. شما می‌‌توانید برای عمیق‌‌ترشدن و جهت دادن به مشاهدات فرزندانتان در مورد جهان هستی و طبیعت، سؤالاتتان را به سمت چرایی پدیده‌‌ها سوق دهید (به نظر تو چرا چنین چیزی اتفاق افتاده؟) و یا از آن‌‌ها بخواهید تا اگر سؤالات بیشتری در این زمینه دارند از شما بپرسند.

پس از انجام تمامی مراحل فوق، حالا شما می‌‌توانید از آن‌‌ها بخواهید تا شروع به انجام یک تحقیق علمی در این زمینه کنند. برای مثال وقتی شما به فرزند خود کمک کردید تا بفهمد آب از کجا آمده و چرا دیگر آنجا نیست؛ حالا می‌‌توانید از او بخواهید تا تحقیق کند و متوجه شود انسان‌‌ها چه‌کارهایی انجام می‌‌دهند که ممکن است منجر به از بین رفتن آب شود و وظیفه‌‌ی ما دراین‌باره چیست؟ اودانل در این خصوص عقیده دارد که برقراری چنین مکالماتی، بی‌‌شک برای والدین نیز همانند کودکان پندآموز خواهد بود.

• میان پایداری محیط خود و مسائل جهانی ارتباط برقرار کنید

اغلب کودکان و نوجوانان وقتی از مسائل بزرگ و جهانی مطلع می‌‌شوند، می‌‌توانند راحت‌‌تر بر روی موضوعات محلی تمرکز کرده و از آن‌‌ها درس بگیرند.

در بازگشت به مثال آب، ممکن است پدر یا مادری در خصوص نبود آب به فرزند خود بگوید: دلیل خشک شدن آب این است که یک سد در بالادست رودخانه ساخته شده و جریان آب را به‌صورت کامل مسدود کرده تا نیروگاه برق‌آبی آن بتواند انرژی موردنیاز مشاغل را تأمین کند. این امر اگرچه می‌‌تواند فرزند شما را وادار کند تا جنبه‌‌ها‌‌ی اقتصادی یک طرح عمرانی را در کنار جنبه‌‌ها‌‌ی زیست‌‌محیطی آن در نظر بگیرد؛ اما اگر صحبت از تأمین انرژی است، شما می‌توانید در خصوص سوخت‌‌های فسیلی و پیامدهای نامطلوب استفاده از نفت و بنزین برای تأمین انرژی شهر نیز با آن‌‌ها صحبت کنید. اوادنل بیان می‌‌دارد که کودکان و نوجوانان (به‌ویژه آن‌‌هایی که در سنین پایین‌‌تری هستند)، تنها می‌‌توانند از دیدگاه خود به مشکلات نظاره کنند. بنابراین مانند همیشه، تلاش کنید تا متناسب با سن فرزند یا دانش‌‌آموزتان و مرحله‌‌ی رشدی که در آن قرار دارد، نسبت به معرفی موضوعات مختلف به آن‌‌ها اقدام نمایید (از دیدگاهی محلی و قابل‌لمس) و چگونگی ارائه را نیز برایشان روشن سازید.

• تبدیل به الگوی رفتاری آن‌‌ها شوید

برای تشویق دیگران به انجام کاری، آنچه انجام می‌‌دهید بسیار مؤثرتر از آن چیزی است که بیان می‌‌دارید. دکتر چاک کوپچاک، رئیس مرکز علوم کالیفرنیا در لس‌‌آنجلس می‌‌گوید: اگر نمی‌‌خواهید فرزندانتان بطری‌‌های آب را دور بیندازند، پس شما هم این کار را نکنید (کوپچاک می‌‌گوید که محققان مرکز علوم در تلاش‌‌اند تا با ارائه‌‌ی بطری‌‌هایی قابل بازیافت، بطری‌‌های پلاستیکی یک‌بارمصرف را به‌صورت کامل از چرخه‌‌ی تولید خارج سازند). در مثالی دیگر، اگر دوست دارید فرزندانتان بفهمند سوخت‌‌های فسیلی برای محیط‌زیست مضر هستند، وقتی‌که آن‌‌ها را بعد از پایان مدرسه به خانه می‌‌رسانید، ماشین خود را در توقف‌‌های طولانی‌مدت خاموش‌کنید و منتظر واکنش آن‌‌ها بمانید. بی‌‌شک انجام چنین اقداماتی اگرچه کوچک به نظر می‌‌رسند، اما تأثیرات بسزایی روی کودکان و نوجوانانمان داشته و آن‌‌ها دیگر به‌صرف وقت اضافی برای یادگیری‌‌شان نیاز نخواهند داشت.

به خاطر داشته باشید که اگر کودک شما رفتار درستی را همواره تکرار می‌‌کند (مانند بستن شیر آب هنگام مسواک زدن)، این موضوع را دیده و تلاش نمایید تا به نحوی به او پاداش دهید؛ اما به‌هیچ‌عنوان اگر او چنین کاری را فراموش کرد، هیچ‌‌گاه او را مجازات نکنید. توجه داشته باشید که شما می‌‌توانید فرزندانتان را به هر سمتی که می‌‌خواهید هدایت کنید؛ اما بدون شک ایجاد یک سبک زندگی پایدار، مستلزم فراگیری موارد رفتاری بسیاری است که برای ایجاد آن‌‌ها زمان بسیار زیادی نیاز است.

• آن‌‌ها را نترسانید

با استفاده از حقایق علمی با فرزندان خود صادقانه صحبت کنید، اما مراقب باشید که به‌هیچ‌عنوان آن‌‌ها را دچار اضطراب نکنید. کوپچاک در این رابطه می‌‌گوید: هیچ‌گاه این احساس را در فرزندانتان ایجاد نکنید که این پایان دنیا نزدیک است. تمامی موارد بیان‌شده درزمینه‌ی توسعه‌‌ی پایدار مشکلاتی هستند که ما باید با آن‌‌ها روبه‌‌رو شویم و سعی در حلشان داشته باشیم. فراموش نکنید که اگر فرزندانمان امید به تغییر داشته باشند، بدون هیچ چشم‌‌داشتی به گسترش این فرهنگ کمک خواهند کرد و در این مسیر دوستانشان را نیز با خود همراه می‌‌کنند. لازم به ذکر است برای ایجاد چنین اعتمادبه‌نفسی در آن‌‌ها، شما می‌‌توانید از مثال‌‌های مثبتی که نشان می‌‌دهند بشر چگونه برای مقابله با یک مشکل تلاش کرده است (مانند مقابله با سوراخ لایه‌‌ی ازون یا ریشه‌کنی بیماری آبله) استفاده کنید.

کوپچاک در این رابطه می‌‌گوید: ما در گذشته با مشکلات بزرگی مواجه شده‌‌ایم و همواره راهی برای رفع آن‌‌ها پیداکرده‌ایم. اگرچه مشکلات بیان‌شده در سند توسعه‌‌ی پایدار ممکن است بزرگ‌ترین مشکلی باشد که ما تابه‌حال با آن روبه‌‌رو شده‌‌ایم (علی‌‌الخصوص مسائل زیست‌محیطی)، اما به فرزندانتان آموزش دهید که هرچه افراد بیشتری با این مشکلات آشنایی پیدا کنند، بدون شک احتمال یافتن راه‌‌حل نیز افزایش پیداکرده و بدین‌صورت همه می‌‌توانند تبدیل به بخشی از راه‌‌حل شوند.

• لازم نیست شما تمامی پاسخ‌‌ها را بدانید

به‌عنوان والدین، ممکن است فکر کنید که باید همه‌چیز را بدانید، اما این امر به‌هیچ‌عنوان درست نیست. اگر فرزند شما سؤالی از شما می‌‌پرسد و شما پاسخی برای آن ندارید، می‌‌توانید به‌صورت مشترک بر روی آن تحقیق کنید تا جوابش را متوجه شوید. در حقیقت وظیفه‌‌ی شما به‌عنوان یک بزرگ‌سال و یا راهنما این نیست که پاسخ تمامی سؤالات را به کودکان و یا نوجوانان ارائه کنید؛ بلکه وظیفه‌‌ی شما این است که نحوه‌‌ی پیدا کردن داده‌‌ها و اطلاعات در کتاب‌‌ها، سایت‌‌ها، روزنامه‌‌ها و غیره را به آن‌‌ها بیاموزید. علاوه‌‌براین شما می‌‌توانید با این روش به فرزندانتان در یادگیری چگونگی یادگیری نیز کمک کنید. به آن‌‌ها آموزش دهید که چگونه وب‌سایت‌های معتبر را پیدا کنند و در آن‌‌ها جستجو نمایند. همچنین در رابطه با معیارهای شناختن یک خبر یا سایت معتبر نیز با آن‌‌ها به گفت‌‌وگو بنشینید. لوتز عقیده دارد که چنین آموزش‌‌هایی به کودکان کمک خواهند کرد تا بفهمند چگونه به سؤالات خود پاسخ داده و فقط آنچه را که گفته می‌‌شود باور نکنند. او همچنین می‌‌افزاید: «این یک مهارت پایدار برای تمامی بخش‌‌های زندگی است».

• یادگیری را تبدیل به فعالیتی هیجان‌‌انگیز کنید

به خاطر داشته باشید علاوه بر اینکه فرزندان و دانش‌‌آموزانتان به شما به‌عنوان معلم خود اعتماد دارند؛ کتاب‌‌ها، وب سایت‌‌ها، برنامه‌‌های تلویزیونی و فیلم‌‌های زیادی نیز وجود دارند که آن‌‌ها می‌‌توانند برای یادگیری، به آن‌‌ها رجوع کرده و الهام بگیرند که چگونه یک سبک زندگی پایدارتر داشته باشند. بر اساس نقد و بررسی صورت گرفته توسط موسسه رسانه‌‌ای عقل سلیم (یک موسسه‌‌ی غیرانتفاعی که به فیلم‌‌ها و نمایش‌‌های تلویزیونی امتیاز می‌‌دهد)، مجموعه‌‌ی انیمیشنی «اکتازیون‌‌ها» که برای کودکان پیش‌‌دبستانی مناسب است، با معرفی انواع گونه‌‌های موجودات دریایی، کنجکاوی کودکان را نسبت به جهان زیرآب برمی‌‌انگیزد و به آن‌‌ها این فرصت را می‌‌دهد تا دنیایی را کشف کنند که در حالت عادی این امکان برایشان میسر نبوده است. علاوه‌‌براین اگر به دنبال یافتن دیگر فعالیت‌‌های موجود در این زمینه هستید، می‌‌توانید از طریق وب‌سایت یونسکو، نسبت به آشنایی با منابع بی‌شماری که در رابطه با توسعه‌‌ی پایدار برای مربیان و والدین تألیف شده است، اقدام نمایید. به خاطر داشته باشید که به‌عنوان یک پدر یا مادر، شما بهتر از هر فرد دیگری فرزند خود را می‌‌شناسید و می‌‌دانید ‌‌که چه چیزی برای یادگیری و رشد او مناسب است.

برگرفته از مقاله‌‌ی

How to teach sustainable habits to kids نویسنده Siobhan Neela-Stock